Ελπίδα, μια πεισματάρικη μορφή πίστης

Υπάρχει ένα μικρο αλπικό λουλούδι, που αποτελεί σύμβολο ανθεκτικότητας και ομορφιάς μέσα σε αντίξοες συνθήκες. Το Εντελβάις, φυτρώνει στα πιο απόκρημνα χιονισμένα βράχια των Άλπεων κι ανθίζει ήσυχα μα με πείσμα, κουβαλώντας μια σιωπηλή, καθαρή, φωτεινή αντοχή, καθώς κρατά στα πέταλά του το φως του ήλιου.

Οπως το εντελβάις , έτσι και η ελπίδα ανθίζει στην ψυχή, ακόμα και όταν η αβεβαιότητα και οι αντιξοότητες της ζωής την απειλούν. Δεν αντιστοιχεί σε μια φευγαλέα ψευδαίσθηση, αλλά διεκδικεί την πιο πεισματάρικη μορφή πίστης, μια δέσμη φωτός, που στις πιο σκοτεινές στιγμές της ανθρώπινης εμπειρίας, διαγράφει τη δική της πορεία προς ένα πιο ανθρώπινα ανεκτό νόημα.

Δεν εγγυάται ευοίωνες εκβάσεις, αλλά καλεί σε ενσυνείδητη μη παραίτηση, υπενθυμίζοντας ότι η αξία της ζωής ενυπάρχει στην ίδια την ανθεκτικότητα της προσπάθειας.

Μέσα από τη συστημική ψυχοθεραπεία, η ελπίδα αναδεικνύεται όχι ως απλό συναίσθημα, αλλά ως δυναμική διαδικασία, μια διαρκής αλληλεπίδραση μεταξύ του ατόμου, των διαπροσωπικών του σχέσεων και του ευρύτερου κοινωνικού και πολιτισμικού συστήματος.

Ιστορικά, η ανθρωπότητα έχει αντλήσει δύναμη από την ελπίδα σε περιόδους κρίσεων. Από τις δοκιμασίες της αρχαίας Ελλάδας, όπου ο μύθος του κουτιού της Πανδώρας διατήρησε την ελπίδα ως το τελευταίο δώρο στους ανθρώπους, στις κοινωνικές αναταραχές του 20ού αιώνα αλλά και τις σύγχρονες υπαρξιακές προκλήσεις, η ελπίδα υπήρξε ο καταλύτης της ανθεκτικότητας και της αντοχής. Όπως ο Σωκράτης καλούσε τους μαθητές του να εξετάσουν τον εσωτερικευμένο εαυτό τους, έτσι και η συστημική ψυχοθεραπεία μας προσκαλεί να αναλογιστούμε τις εσωτερικές και εξωτερικές μας συνδέσεις και συγκρούσεις με στοχασμό κι ελπίδα για μια βελτιωμένη εκδοχή του.

Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ, μέσα από το οξυδερκές του έργο, διακήρυττε πως "Όποιος παλεύει μπορεί και να χάσει, μα όποιος δεν παλεύει είναι ήδη χαμένος". Η ρήση αυτή αποτυπώνει την ελπίδα ως πράξη αντίστασης απέναντι στην απελπισία. Παράλληλα, ο Ίρβιν Γιάλομ, με την υπαρξιακή του ψυχοθεραπεία, θέτει ένα καίριο ερώτημα "Διαθέτεις το θάρρος να αναμετρηθείς με τον εαυτό σου;". Προκλητικό και βαθιά θεραπευτικό, μας προτρέπει να αφουγκραστούμε τις εσωτερικές μας διεργασίες, τις αφηγήσεις που πλάθουμε, τις οπτικές που επιλέγουμε και τις σχέσεις που μας καθορίζουν.

Η ζωή, όπως τη βλέπει η συστημική θεωρία, είναι ένα δίκτυο αλληλεπιδράσεων. Κάθε απόφαση, κάθε αλλαγή, κάθε κρίση ή μετάβαση φέρει το βάρος της αβεβαιότητας. Ο εγκέφαλός μας, ένα θαύμα εξελικτικής προσαρμογής, έχει αναπτύξει μηχανισμούς για να διαχειρίζεται το άγχος και να εφευρίσκει λύσεις. Αυτές οι διαδικασίες, που γίνονται σχεδόν αυτόματα με την πάροδο του χρόνου, μας επιτρέπουν να πλοηγούμαστε σε έναν κόσμο γεμάτο προκλήσεις. Ωστόσο, όπως υπογραμμίζει η συστημική προσέγγιση, δεν είμαστε απομονωμένα άτομα. Οι αντιδράσεις μας διαμορφώνονται από το οικογενειακό, κοινωνικό και πολιτισμικό μας σύστημα, το οποίο επηρεάζει και επηρεάζεται από τις οπτικές μας, από τα μοτίβα που μας καθορίζουν και από την ενσυνείδητη επιλογή των συμπεριφορών μας, σε έναν συνεχή κύκλο ανατροφοδότησης.

Παρά την ανθεκτικότητά μας όμως, η ζωή παραμένει απρόβλεπτη. Η ασφάλεια που χτίζουμε, οι δομές που δημιουργούμε για να σταθεροποιήσουμε την καθημερινότητά μας, είναι εύθραυστες μπροστά στην ιδιοτροπία της τύχης. Η υγεία, η ευημερία, ακόμη και η ίδια η ύπαρξή μας, υπόκεινται στην ευμετάβλητη φύση της στιγμής. Η συστημική ψυχοθεραπεία συστήνει την άποψη ότι η αποδοχή αυτής της αβεβαιότητας δεν είναι ήττα, αλλά απελευθέρωση. Μας καλεί να αναγνωρίσουμε ότι ο έλεγχος είναι μια ψευδαίσθηση και να εστιάσουμε στις σχέσεις και τις αφηγήσεις που δίνουν νόημα στη ζωή μας. Αποκτούμε ιδιότητες, χαρακτηριολογικές δομές, εξελισσόμαστε, κυρίως μαθαίνοντας. Η συνεχής αυτή "εκπαίδευση" ζωής, μας οπλίζει με τη σοφία να προχωράμε με θάρρος, ενω μέσα από την αυτοπαρατήρηση και την κατανόηση του συστήματός μας, διατηρείται ζωντανή η ελπίδα για αυτοπραγμάτωση.

Οπως λοιπόν ο Μπρεχτ μας προτρέπει να αντισταθούμε στην παράλυση του χάους, υπενθυμίζοντάς μας ότι η ελπίδα είναι πράξη τόλμης και επιμονής ετσι και μέσα από τη δική μου ματιά, μια ματιά επηρεασμένη από τη συστημική θεώρηση, η ελπίδα δεν ορίζεται ως παθητική προσμονή, αλλά ως ενεργητικη στάση ζωής. Είναι η εκκουσια επιλογή να οικοδομούμε, να συνδεόμαστε και να εξελισσόμαστε, ακόμη και εν μέσω αβεβαιότητας. Μπορει να πάρει τη μορφή μιας ανθρώπινης, υπαρξιακής πυξίδας, που ορίζεται απο την αντοχή στις εσωτερικές αλλά και εξωτερικές συγκρούσεις και που μας καθοδηγεί να πλοηγηθούμε στο απρόβλεπτο με θάρρος, οραματισμό, ανθεκτικότητα και βαθιά κατανόηση των διασυνδέσεων που επιλέξαμε να μας ορίζουν.