Η Μετατόπιση από Θύμα σε Θύτη: Μοτίβα, Οπτικές & Μετασχηματισμός στη Συστημική Ψυχοθεραπεία

Στην περίπλοκη ύφανση των ανθρωπίνων σχέσεων, οι ρόλοι του θύματος και του θύτη δεν είναι σταθεροί, αλλά δυναμικές εκφράσεις ενός διασυνδεδεμένου όλου, διαμορφωμένου από μοτίβα αλληλεπίδρασης και υποκειμενικές οπτικές.

Η συστημική ψυχοθεραπεία, με την έμφασή της στην αλληλεξάρτηση και την κυκλικότητα των συμπεριφορών, φωτίζει το παράδοξο πώς το θύμα, φορτισμένο από τον πόνο της αδικίας, της εγκατάλειψης, της απόρριψης ή της απαξίωσης μπορεί να μετατραπεί σε θύτη, αναπαράγοντας τον κύκλο της βλάβης. Αυτή η μετάβαση, βαθιά συναισθηματική και πολυδιάστατη, αποκαλύπτει την ανάγκη ανάληψης υπευθυνότητας για το συναίσθημά μας και τη δύναμη της αλλαγής οπτικής στη μεταμόρφωση των διαπροσωπικών μας δυναμικών.

Ο Gregory Bateson, πρωτοπόρος της συστημικής σκέψης, στο "Steps to an Ecology of Mind" (1972), γράφει:

"Η αλλαγή σε ένα σύστημα δεν προκύπτει από την εστίαση σε μεμονωμένα μέρη, αλλά από την κατανόηση των μοτίβων που συνδέουν. Το νόημα δεν βρίσκεται στο αντικείμενο, αλλά στην σχέση μεταξύ των μερών"

Αυτό το απόσπασμα συμπυκνώνει την ουσία της προσέγγισης, προσφέροντας την σκέψη ότι η μετάβαση από θύμα σε θύτη δεν είναι μεμονωμένη πράξη, αλλά μέρος ενός ευρύτερου μοτίβου, που μπορεί να μετασχηματιστεί, μέσω της συνειδητοποίησης ότι το συναίσθημα είναι αποτέλεσμα της οπτικής μας, ορίζεται από το πλαίσιο που εμείς θέτουμε, συνδέεται με την κατασκευή της πραγματικότητά μας και άρα είναι ευθύνη μας και η αλλαγή της υπάρχουσας εγκατεστημένης οπτικής από την οποία εξαρτάται.

Στη συστημική θεώρηση, το άτομο δεν υφίσταται ως απομονωμένη οντότητα, αλλά ως κόμβος σε ένα δίκτυο σχέσεων, όπου κάθε συναίσθημα και συμπεριφορά επηρεάζει κι επηρεάζεται από το σύνολο.

Ο πόνος του θύματος, συχνά ριζωμένος σε εμπειρίες απόρριψης ή τραύματος, δεν παραμένει στατικός. Όταν μένει ανεπεξέργαστος, μπορεί εν δυνάμει να γίνει υπόγειο ρεύμα, που θα εκδηλώνεται ως οργή, εκδίκηση, περιορισμένη συναισθηματική έκφραση, απόσυρση ή ανάγκη ελέγχου.

Ένα παιδί που βίωσε συναισθηματική παραμέληση μπορεί να υιοθετήσει αμυντικές στρατηγικές, όπως η επιθετικότητα ή η συναισθηματική εγκράτεια, που ενδέχεται και υπό προϋποθέσεις να αναπαράγουν τη βλάβη σε άλλους.

Αυτό το μοτίβο δεν πηγάζει από κακόβουλη πρόθεση, αλλά από μια ασυνείδητη προσπάθεια επανόρθωσης του εσωτερικού πόνου, που ωστόσο διαιωνίζει τον φαύλο κύκλο.

Κεντρική στη συστημική ψυχοθεραπεία είναι η αναγνώριση ότι το συναίσθημά μας δεν καθορίζεται μόνο από εξωτερικά ερεθίσματα, αλλά κυρίως από τη βασισμένη στα μοτίβα μας, οπτική.

Δεν είναι απλώς απόρροια μιας πράξης ή ενός γεγονότος, αλλά της ερμηνείας που αποδίδουμε παρατηρώντας το.

Η ανάληψη υπευθυνότητας για το συναίσθημά μας, η συνειδητοποίηση ότι η αντίδρασή μας συνδέεται με εσωτερικά μοτίβα και η ελπίδα που φέρει η ιδέα ότι η κατασκευή πραγματικότητάς μας είναι μια δυναμική διαδικασία που καθημερινά μπορεί να επιδέχεται επαναπροσδιορισμό, επιτρέπει την αλλαγή οπτικής.

Αυτή η μετατόπιση, από την κατηγορία στην κατανόηση, από την αντίδραση στη συνειδητή επιλογή, αναδιαμορφώνει εν τέλει τις αλληλεπιδράσεις μας.

Μια μητέρα που τιμωρεί το παιδί της από θυμό, μέσω της ψυχοθεραπείας, δύναται να αναγνωρίσει ότι η οργή της ίσως πηγάζει από δικές της ανεκπλήρωτες ανάγκες. Επιλέγοντας τη συμπόνια αντί τιμωρίας, θέτει τις βάσεις για να διακόψει έναν μη χρήσιμο φαύλο κύκλο.

Η θεραπευτική διαδικασία στη συστημική προσέγγιση επικεντρώνεται στην αναδόμηση αυτών των μοτίβων μέσω της κατανόησης της διασύνδεσης καλώντας το άτομο να δει τη θέση του μέσα στο σύστημα. Η αλλαγή οπτικής, όπως υποδηλώνει ο Bateson, επιτρέπει τη αναδιαμόρφωση του διασυνδεδεμένου όλου, του οποίου ο καθένας μας είναι μέρος μέσα σε ένα σύστημα.

Μέσα από την υπευθυνότητα του συναισθήματος και την επαναπροσδιορισμένη οπτική, τα μοτίβα του πόνου διαρρηγνύονται, ανοίγοντας δρόμους για σχέσεις που θεραπεύουν. Αυτή η βαθειά συναισθηματική και διανοητικά εκλεπτυσμένη διαδικασία μετατρέπει το διασυνδεδεμένο όλο σε καμβά επούλωσης, όπου η κατανόηση και η αγάπη αντικαθιστούν τη βία, προσφέροντας έναν νέο κύκλο σύνδεσης και αναγέννησης.

Της Αννάνθης Κοκκινίδη

Ψυχολόγου - Συστημικής Ψυχοθεραπεύτριας

Κέντρου Συστημικής Ψυχοθεραπείας "ΤΟ ΜΟΤΊΒΟ"